همدلی علی تقوی- پیروزی یک مولتی‌میلیاردر و فعال در حوزه املاک و مستغلات در برابر یکی از کارکشته‌ترین سیاست‌مداران زن ایالات ‌متحده در انتخابات ریاست جمهوری، بسیاری از تحلیل گران و کارشناسان علوم سیاسی را در شوک فرو برد. حال، با نزدیک شدن به دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ، دو مسئله ذهن‌اندیشمندان و تحلیل‌گران عرصه سیاست در ایران را به خود مشغول داشته است، پرسش‌هایی در مورد خلاء‌های نهادینه شده در جامعه آمریکا و پرداختن به موضوع برجام در برابر مواضع ضد ایرانی ترامپ و نزدیکانش، وسرانجام اینکه توافق‌کنندگان هسته‌ای ما تا چه‌اندازه توانسته‌اند با یک توافق منطقی و محکم شرایط را برای تهدیدکنندگان برجام، هزینه‌بر کنند؟ 

اینها پرسش‌هایی است که با دکتر «مهدی ذاکریان» رئیس هیات تحریریه فصلنامه (آمریکاشناسی – اسراییل‌شناسی) در دولت اصلاحات و استاد مدعو دانشکده حقوق دانشگاه پنسیلوانیا، هیات علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و استاد همکار در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی دانشگاه لندن در میان گذاشته‌ایم.

استاد دانشگاه پنسیلوانیا در گفت‌وگو با همدلی در مورد آسیب‌پذیری برجام از طرف ترامپ، کارشکنی هر یک از مقامات عالی‌رتبه 1+5 را به ضرر برجام دانست و با اشاره به قطعنامه 2231، که تمامی کشور‌های عضو سازمان ملل موظف به اجرای آن هستند، گفت، برجام یک تعهد بین‌المللی است و اگر هر کدام از کشورها، به طور ویژه کشورهای 1+5 در این زمینه بخواهند تعلل کنند، آسیبی برای برجام خواهد بود. بنابراین ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور یک کشور بزرگ و یکی از کشورهای اصلی در مذاکرات 1+5، اگر بخواهد فرمان اجرایی مبنی بر تعلیق برجام یا اعمال دوباره تحریم‌های قطعنامه شورای امنیت صادر کند، به برجام آسیب وارد می‌کند.

رئیس هیات تحریریه فصلنامه آمریکاشناسی – اسراییل‌شناسی در دوره اصلاحات، به طرف دیگر برجام اشاره کرد وگفت: آسیب بزرگتر، به خود آمریکا است. برای اینکه چهره ایالات متحده آمریکا در دنیا برای جهانیان کاملاً سیاه و کاملا نامناسب ارائه خواهد شد، چون در یک سال و‌اندی جامعه بین‌الملل شاهد همکاری ایرانیان در اجرای دقیق برجام بوده‌اند.

هرکس برجام را بر هم بزند، منزوی خواهد شد

وی افزود: آژانس از زمان برجام تاکنون هیچ گزارشی از تخلف یا عدم همکاری ایران ارائه نکرده است. تمام گزارش‌های آقای آمانو، که یک مدیر کل سخت‌گیر و متمایل به غرب است، موید صلح‌آمیز بودن برنامه‌های هسته‌ای ایران بوده است. بنابراین حتی اگر ترامپ نقض توافق کند، پیروزی برای ایران و ‌ برای مذاکره‌کنندگان ماست که ایالات متحده را در گوشه رینگ قرار داده و به انزوا خواهندکشاند. البته ما علاقه‌مند به بر هم زدن برجام توسط آمریکایی‌ها نیستیم، چون که، کل نظام جهانی برای آن زحمت کشیده است. فقط ایرانیان زحمت نکشیدند، فرانسه، روسیه و دیگر کشورها. خود آمریکایی‌ها هم همین طور، آنها فکر‌ کردند، بحث کردند، قرار‌دادهای حقوقی دنیا را مورد مطالعه قرار دادند، «ان‌پی‌تی» را مورد بررسی قرار دادند و نظم بین‌المللی را آنالیز کردند.

این استاد دانشگاه در ادامه بیان داشت: از یک طرف خواسته‌های ایران را داشتیم که مبتنی بر اخلاق، حقوق و دستاوردهای صلح‌آمیز بود و از طرف دیگر با خواست آمریکا مواجه بودیم که مبتنی بر نظم و امنیت نظام بین‌الملل بود. حالا اینکه دو طرف میز بتوانند میان این دو خواست متفاوت پیوندی برقرار کنند، کاری بسیار سخت و پیچیده بود. توافقنامه برجام به‌اندازه‌ای محکم به‌اندازه‌ای قوی و به‌اندازه‌ای منطقی است که هر یک از طرف‌های 1+5 بخواهد عقب‌نشینی بکند، خودشان در مقام اتهام و انزوا و در موقعیت منفی قرار خواهند گرفت.

مهدی ذاکریان در بخشی دیگر از سخنانش با اشاره به وضع تحریم‌های جدید علیه ایران و بدعهدی آمریکا در دوران ترامپ علیه برجام گفت: درطول مذاکرات هسته‌ای برخی کشورها می‌خواستند کارشکنی کنند یا رفتارهای نامعقولی انجام دهند، مانند فرانسه، نتیجه چه شد؟ فرانسه منزوی شد. این‌قدر موقعیت ما و خواسته‌های ما در باب صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای منطقی بود که تمام دنیا، فرانسه را مورد مواخذه قرار داد. فرقی نمی‌کند حالا آمریکا پس از قطعنامه 2231 بخواهد این کار را بکند، هم جای هیچ نگرانی نیست. تاکید می‌کنم هیچ نگرانی؛ نه برای آقای دکتر ظریف و نه برای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ما در زمینه برجام وجود ندارد.

عده‌ای برجام را فقط به معنی لغو تحریم می‌بینند

این استاد دانشگاه اظهار داشت: عده‌ای از دوستان، برجام را فقط به معنی لغو تحریم می‌بینند. در حالی که برجام تنها لغو تحریم‌ها نیست، برجام در اختیار گرفتن فرصت‌های برابر برای ایران هم هست. توجه کنید که یکی از مفاد برجام، همکاری کامل و صمیمانه جامعه جهانی با ایران است. به تبع قطعنامه 2231، تمام کشور‌های عضو سازمان ملل موظف به در اختیار قرار دادن آخرین تکنولوژی‌های هسته‌ای و پیشرفته‌ترین صنایع هسته‌ای به منظور استفاده صلح‌آمیز به ایران هستند. بنابراین این یک تعهد برای کل جامعه بین‌الملل محسوب می‌شود و باید گفت ایران فصل جدیدی را در روابط خارجی با سایر کشورها آغاز کرده است.

مخالفان داخلی برجام آب به آسیاب دشمن می‌ریزند

دکتر ذاکریان، نگرانی اصلی برجام را مصائب داخلی دانست و با ابراز تاسف از تیترهای برخی از مخالفان برجام در روزنامه‌ها، ابراز داشت: اینها کسانی هستند که آب به آسیاب دشمن می‌ریزند و اگر در آینده کسانی مانند ترامپ یا دیگر روسایی دولت‌ها، بخواهند از منطق برجام عدول بکند، به حرف‌های مخالفان داخلی استناد کرده و از طریق مدیای جهانی که تحت سیطره خودشان هم هست، به همه می‌قبولانند که این خود ایرانی‌ها بودند که خواستار لغو توافق شدند. آن‌وقت ما چه جوابی داریم که به ترامپ بگوییم؟ مهدی ذاکریان گفت: وقتی یک روزنانه رسمی که با بودجه دولتی مدیریت می‌شود، اعلام می‌کند «ترامپ، بهترین کار این است که شما برجام را پاره کنید». آیا بعد از پاره شدن برجام، ترامپ نخواهد گفت که قبلا خود ایرانی‌ها معتقد به پاره کردن برجام بودند. متاسفانه اینجاست که ما ارزش کارهایی را که دانشمندان روابط بین‌الملل و حقوق بین‌الملل در کشور انجام داده‌اند، نمی‌دانیم. این تلاش و زحمت بزرگی بود که آقایان ظریف، تخت‌روانچی، بعیدی‌نژاد، سادات میدانی، عراقچی و بزرگان حقوق و روابط بین‌الملل برای این ملت کشیدند. آدم با دستاورد علمی و با دستاورد سیاسی و بزرگ ملت خودش این کار را می‌کند؟ این مایه تعجب است!

برهم زدن برجام آبروریزی برای آمریکا خواهد بود

وی بیان داشت: به نظر من در رابطه با برجام حتی آمدن ترامپ هم می‌تواند یک فرصت برای ایران باشد. فرصت از این منظر، که در صورت برهم زدن برجام توسط ترامپ، آبروریزی و انزوا برای خود آمریکا خواهد بود. لذا نگرانی بیشتر از داخل است. به جای اینکه اجازه دهند این مسیر در وزارت خارجه طی شود، با دخالت‌های نا‌به‌جا و اظهار‌نظرهای نادرست و مبتنی بر عقاید شخصی، برجام را از درون آسیب‌پذیر می‌‌کنند. 

وی به ترجمه یکی از کتاب‌های جدید خود اشاره کرد، که در آن نوشته:«کتاب‌ها و متون آتی که در حوزه روابط بین‌الملل و حقوق بین‌الملل نگاشته خواهد شد، به برجام به عنوان یک دستاورد بزرگ بین‌المللی، که توانسته است نظم بین‌المللی را با حقوق و اخلاق بین‌الملل پیوند دهد، رفرنس خواهند کرد و ارجاع خواهند داد». 

عضو هیات علمی دانشگاه علوم و تحقیقات، برجام را توافقی دانست که توانسته است، خواسته‌های یک کشوری مانند ایران را که خواهان فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای است با خواسته‌های قدرت‌هایی که خواهان نظم بین‌المللی بودند نزدیک کند، بدون آ‌ن‌که فشنگی استفاده شود.

برخی برجام را زیر سوال می‌برند و ترامپ را تایید می‌کنند

این استاد روابط ‌بین‌الملل ادامه داد: بعضی‌ها به خاطر منافع سیاسی، برای از دست دادن قدرت در سه سال گذشته یا از دست دادن ثروت، برجام را زیر سوال می‌برند و ترامپ را تایید می‌کنند. البته ممکن است دراین میان آدم‌های سالم و وطن‌خواهی هم معتقد باشند که برجام نتوانسته باشد منافع ملی ایران را تامین و تضمین کند. اما راهش، تمسخر و کوچک شمردن مذاکره‌کنندگان خود ما نیست. راهش تحقیر فرزندان انقلاب و دانشمندان این کشور نیست. راهش ارائه راهکار بهتر و کمک کردن به این که یک تفاهم بهتر چه می‌تواند باشد. راهش استفاده از ترامپ برای تضعیف دولت آقای روحانی، یا تضعیف آقای ظریف و وزارت خارجه در حوزه خارجی نیست. اکنون زمانی است که با همفکری، به ایرانی قدرتمندتر و مقتدرتر در نظام بین‌الملل بیندیشیم. 

اجازه همراه با کنترل برای تاسیس دفتر اتحادیه اروپا

استاد دانشگاه لندن در مورد عدم همکاری بانک‌های بزرگ با ایران به دلیل انتخاب ترامپ گفت: حضور ترامپ ممکن است تا ‌اندازه‌ای ترس را فزونی دهد، ولی این فضا با همفکری در داخل و در سطح بین‌الملل، می‌تواند شکسته شود. با آمدوشدهای بیشتر، باید درهای ایران باز شود تا هواپیماهای پر از تجار، بازرگانان، صنعت‌گران و سرمایه‌گذاران با ورود به کشور، وضعیت ایران را ببینند و همکاری‌های بین‌المللی ایران با آژانس گسترش پیدا کند.

این استاد حقوق بین‌الملل تصریح کرد: اکنون اتحادیه اروپا تمایل به ایجاد دفتر در ایران دارد. این درست است که هر فعالیت سیاسی از سوی کشورهای بیگانه می‌تواند موجب نگرانی ما باشد، اما بایستی با تدبیر، پیش‌بینی، محاسبه و کنترل، اجازه دهیم این فعالیت‌ها صورت گیرد. ایجاد دفتر اتحادیه اروپا، خود نشان‌دهنده ثبات در ایران است. نشان‌دهنده سطح همکاری بالا با اتحادیه اروپاست. بنابراین، ما باید فضای پسابرجام را به مثابه فضای فرصت‌ها ببینیم. این چراغ سبز نشان دادن به تجار، و سرمایه‌گذاران اتحادیه اروپا، مبنی بر رضایت همکاری با ایران است، ولی برخی فقط جنبه منفی یا حقوق بشری آن را دیده‌اند. در حالی که حتی در موضوع حقوق بشر هم ایران می‌تواند صحبت‌ها و نگاه‌هایی را مطرح کند که هم به نفع اتحادیه اروپا و هم به نفع جامعه بشری باشد. مگر غیر از این است که ایران در زمینه رعایت حقوق پناهندگان، پذیرش و اسکان پناهندگان تجربه موفق 37ساله دارد. بیش از 3میلیون پناهنده در ایران پذیرفته شده است، بدون اینکه گلایه‌ای کرده باشد. الان 28کشور اتحادیه اروپا برای پذیرش چند 10 یا چند 100هزار پناهنده که از جنگ و خونریزی دارند فرار می‌کنند، سرو صدا راه‌انداخته‌اند. در مذاکرات حقوق بشری این بحث‌ها را می‌شود مطرح کرد. تجربیات خوب خودمان را می‌توانیم با اروپا به اشتراک بگذاریم.

برخی به خاطر نقض حقوق بشر از سوی چند مامور خاطی در داخل ایران، یا انتخاب رویه‌ای نادرست در مسائل دادرسی، محاکمات و مجازات‌ها نگران هستند. نگران این هستند که اروپایی‌ها بخواهند از ما انتقاد کنند. خوب اگر دنیا به ما چند کلمه نگوید و ما هم چند تا ایراد نبینیم و خود را اصلاح نکنیم پس ما برای چه زندگی می‌کنیم.

انتقاد ایران و اروپا از همدیگر طبیعی است

مهدی ذاکریان تاکید کرد: در سراسر دنیا انتقاد از کشورها یک چیز طبیعی است. کشورها از هم انتقاد می‌کنند، با هم حرف می‌زنند، نگاه‌های خودشان را با هم مبادله می‌کنند. برخی فکر می‌کنند که اتحادیه اروپا می‌خواهد اینجا یک لانه راه بیندازد. بله، آنها هم اهداف خاص خود را دارند. ما منکر اهداف آنها نیستیم، ولی مهم این است که شما هم برنامه داشته باشید، شما هم برای مذاکره باید از دانشمندان خود استفاده بکنید، نه از کسانی استفاده کنیم که نه دنیا را می‌شناسد، نه از منشور حقوق بشر سر در می‌آورند و نه حتی دین اسلام را می‌شناسند. در این صورت خوب طبیعی است که در مقابل اروپا که هیچ، در برابر یک کشور کوچک هم بازنده می شویم. اما اگر از بزرگان حقوقی و سیاسی این کشور و دانشمندانی مانند دکتر ظریف، که توان ایستادگی در برابر قدرت‌های بزرگ بین‌المللی را داشتند، استفاده شود، وقار و عزت ایرانی و ایران زمین حفظ خواهد شد.

چه خلاء‌هایی باعث پیروزی ترامپ شد؟

این استاد دانشگاه در پایان به خلاء‌هایی که سرنوشت انتخابات را به سود ترامپ تغییر داد، اشاره کرد و در این باره بیان داشت: در صورت عدم توجه آقای روحانی به خلاء‌های موجود در جامعه ایران، امکان تکرار این تجربه در کشور ما هم وجود دارد.

وی ادامه داد: ترامپ روی خلاء‌ها کارکرد و توانست رای مردم خاموش را به دست بیاورد. با بحث بر اینکه ما امنیت را از دست داده‌ایم. ترامپ با استفاده از این خلاء‌ها به رغم حجم زیاد اسناد افشا شده علیه خود، توانست رئیس جمهور آمریکا شود. باوجود داشتن روابط نامشروع، عدم پرداخت مالیات و بدرفتاری با کارکنان خود، جامعه آمریکا را متقاعد به این انتخاب کرد. ترامپ با پیوند میان «معاش»، «عزت»، «حیثیت» و «پرستیژ»، توانست رای زیادی را به دست آورد. همین مسئله هست که من را در مورد آقای روحانی نگران می‌کند. روحانی به طور مرتب روی برجام مانور می‌دهد. من هم از طرفداران برجام هستم و آن را مهم و بزرگ می‌دانم. ولی همه دولت آقای روحانی که برجام نیست، پس کار، کارخانه‌ها و معیشت مردم چه می‌شود. چه کسی به مشکلات اقتصادی مردم باید جواب دهد. پس حقوق‌های نجومی چه می‌شود؟ من خواهش می‌کنم این را سانسور نکنید، سخنگوی دولت به خاطر حقوق‌های نجومی و دریافت‌های نامتعارف عذر‌خواهی می‌کند، ولی در هنگام تودیع یکی از همان افرادی که حقوق نامتعارف گرفته و وام غیر قانونی دریافت کرده است، عنوان می‌کند که ایشان از ذخایر نظام است. عدم پاسخ‌گویی به خواست عموم مردم، خلاء به وجود می‌آورد. مردم ناراحت هستند از اینکه یک نفر 50میلیون تومان حقوق بگیرد ولی، یک نفر توانایی پیدا کردن یک شغل با حقوق یک میلیون را نداشته باشد.

مردم نارحت‌اند از اینکه عده‌ای حرف از فراکسیون امید و لیست امید در مجلس می‌زنند، در حالی که یک خانم از همین فراکسیون با پول بیت‌المال پشت تریبون مجلس حاضر می‌شود و با وقاحت تمام از سهم خود و خانواده‌اش از انقلاب حرف می‌زند. به جای اینکه فراکسیون امید و طرفداران روحانی اعلام کنند ایشان از این لحظه از لیست اخراج است، سکوت می‌کنند.

آیا ایشان را از جبهه خودشان اخراج کردند؟ آیا آقای عارف اعلام کرد که ایشان دیگر عضو ما نیست؟ اینها در آینده خلاء و مشکل به وجود خواهد آورد. در انتخابات آینده ما هم اگر این رویکرد ادامه داشته باشد، همین اتفاق خواهد افتاد. البته هنوز هم فرصت است که آقای روحانی جبران کند. آقای عارف باید از مردم عذرخواهی کند والا اینها رای نخواهند آورد. برای اینکه برای مردم مهم است که شما استانداردهای دوگانه نداشته باشید. برای مردم مهم است که شما صادق باشید. اینها خلاءهایی هست که در دولت آقای روحانی هم وجود دارد. بنابراین اجازه ندهید شخصی مانند ترامپ، دوباره از این خلاء‌ها استفاده کند و برای یک دوره دیگر مشکل برای کشور درست کند.